Założenia

Replika osady Truso – założenia wstępne

Na potrzebę rekonstrukcji osady Truso i zaprezentowania jej szerszemu odbiorcy w formie rezerwatu, skansenu lub repliki, zwrócił uwagę prof. Aleksander Gieysztor już po pierwszych sezonach badawczych, które dostarczyły bardzo bogatych i różnorodnych odkryć. Obok dużego zainteresowania wśród archeologów z całej niemal Europy, badaniom w Truso towarzyszyło wyjątkowe jak na warunki polskie zainteresowanie wśród turystów.

Na temat Truso posiadamy bardzo bogatą literaturę. Osada ta, wzmiankowana w IX-wiecznej relacji anglosaskiego żeglarza Wulfstana, a głównie sprawa jej lokalizacji, były od prawie 400 lat tematem dyskusji wśród naukowców różnych dziedzin. Brak do niedawna jednoznacznych odkryć w tej kwestii przyczynił się również do powstania wielu legend, jakże chętnie wykorzystywanych w literaturze pięknej oraz w popularnonaukowych publikacjach. Wszystko to wpłynęło na wytworzenie się swoistego klimatu tajemniczości i zagadki wokół „zaginionej osady”. Warto o tym pamiętać, gdyż są to niewątpliwie atuty turystyczne planowanego skansenu, atuty których nie zastąpi nawet najlepiej prowadzona akcja reklamowa. Ponad 1000 lat dzieli nas od czasu gdy Wulfstan odwiedził osadę Truso. Przez cały ten czas była ona tylko nazwą znaną z przekazu. Obecnie odkryta i częściowo przebadana, jako skansen-replika może stać się wielką atrakcja turystyczną.

Teren na którym odkryto osadę Truso uległ znacznej degradacji krajobrazowej. Północną część osady przecina linia kolejowa z wysokim, kilkumetrowym nasypem. Na skutek prac melioracyjnych i odwadniających, brzeg jeziora odsunięty został o kilkaset metrów od dawnego portu. W chwili obecnej jezioro Drużno stanowi sztucznie uformowany, otoczony wysokimi wałami przeciwpowodziowymi zbiornik wodny którego brzegi porastają gęste zarośla. Lokalizacja w takim miejscu skansenu czy rezerwatu wzbudziła wiele wątpliwości. Biorąc pod uwagę te uwarunkowania, na teren budowy przyszłego skansenu wybrano inne miejsce, położone niespełna 2 km na północny-zachód od właściwej osady (ryc. 1). Jest to w chwili obecnej jedyne miejsce gdzie od strony Wysoczyzny Elbląskiej istnieje możliwość dogodnego kontaktu z wodami jeziora. Miejsce to, wyjątkowo pięknie położone pod względem krajobrazowym, wybrano również z uwagi na duże podobieństwo w ukształtowaniu terenu do środowiska naturalnego Truso.

Ryc. 1. Wycinek mapy „Park Archeologiczno-Krajobrazowy Truso”. Cyfrą 1 oznaczono lokalizację osady Truso; cyfrą 2 oznaczono lokalizację repliki osady Truso

Z uwagi na to, iż tereny jeziora Drużno wraz z jego otuliną wydzielone zostały jako obszar  chronionego krajobrazu oraz ornitologiczny rezerwat przyrody, lokalizację w tym miejscu skansenu uzgodniono wstępnie ze służbami ochrony przyrody.  

Podstawowym celem, bez którego trudno sobie wyobrazić realizację skansenu powinno być dążenie do zachowania wszelkich walorów krajobrazu naturalnego tego terenu, który byłby najlepszym tłem dla rekonstruowanej osady. Planowane w niej odtworzenie warunków życia codziennego oraz gospodarki z IX wieku, poprzez m.in. prowadzenie doświadczalnej uprawy roślin oraz hodowli, powinno z jednej strony wzbogacić krajobraz naturalny okolic jeziora Drużno, z drugiej zaś strony dopomóc w utrzymaniu równowagi ekologicznej tego terenu.

Podobnie jak w przypadku skansenów etnograficznych, gdzie przenoszone są stare domy wiejskie, w przypadku omawianego projektu owo przenoszenie obiektów polegałoby na rekonstrukcji budynków na podstawie dokładnej analizy wyników badań archeologicznych. Uzyskane w ten sposób dane stanowiłyby podstawę do odtworzenia zabudowy Truso na nowym terenie, w identycznym układzie jaki odsłonięto podczas badań wykopaliskowych oraz możliwie najbardziej zbliżonym do pierwotnego otoczeniu.